Dlaczego warto czytać? Korzyści z czytania

Czytanie książek w dzisiejszym świecie, zdominowanym przez technologię i szybki przepływ informacji, może wydawać się czynnością nieco archaiczna. Jednakże, liczne badania naukowe dowodzą, że ma ono ogromny wpływ na nasz mózg, przynosząc korzyści nie tylko intelektualne, ale również emocjonalne i społeczne. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu, jak czytanie wpływa na nasz mózg, jakie korzyści z niego płyną i dlaczego warto sięgać po książki, niezależnie od wieku i zainteresowań.

Czytanie a neuroplastyczność mózgu

Neuroplastyczność to zdolność mózgu do zmiany swojej struktury i funkcji w odpowiedzi na doświadczenia. Oznacza to, że nasz mózg nieustannie się uczy i adaptuje, tworząc nowe połączenia neuronalne i modyfikując istniejące. Czytanie jest jedną z aktywności, która w znaczący sposób stymuluje neuroplastyczność. Podczas czytania angażujemy różne obszary mózgu, odpowiedzialne za przetwarzanie języka, percepcję wzrokową, pamięć i wyobraźnię. Współpraca tych obszarów prowadzi do tworzenia nowych połączeń synaptycznych między neuronami, co z kolei przekłada się na lepszą pamięć, koncentrację i zdolność do uczenia się. Co więcej, badania pokazują, że regularne czytanie może zwiększyć gęstość istoty szarej w mózgu, co jest związane z lepszymi funkcjami poznawczymi. Wyższa gęstość istoty szarej oznacza więcej neuronów i lepszą komunikację między nimi, co przekłada się na sprawniejsze przetwarzanie informacji i podejmowanie decyzji.  

Korzyści płynące z czytania

Czytanie przynosi szereg korzyści, które wpływają na nasze funkcjonowanie w różnych sferach życia. Oto niektóre z nich:

• Poprawa pamięci i koncentracji: Czytanie wymaga skupienia uwagi na tekście i zapamiętywania informacji, co stanowi doskonały trening dla mózgu. Regularne czytanie wzmacnia pamięć krótkotrwałą i długotrwałą, ułatwiając zapamiętywanie imion, dat, faktów i wydarzeń. Podczas lektury książki musimy pamiętać o wielu szczegółach, takich jak imiona bohaterów, ich motywacje, historie, wątki fabularne, a nawet opisy miejsc. To właśnie ten rodzaj „gimnastyki umysłowej” pozwala na poprawę pamięci i koncentracji.  
• Rozwój języka i słownictwa: Czytanie książek, zwłaszcza literatury pięknej, pozwala na kontakt z bogatym i zróżnicowanym językiem. Wzbogacamy w ten sposób słownictwo, uczymy się poprawnej gramatyki i składni, a także zdobywamy umiejętność precyzyjnego wyrażania myśli. Co więcej, czytanie książek o różnorodnej tematyce (jak np. najlepsze książki o piłce nożnej) pozwala nam na poznanie nowych słów i ich znaczeń z kontekstu, co jest o wiele bardziej efektywne niż uczenie się słówek z listy.
• Stymulacja kreatywności i wyobraźni: Czytanie pobudza naszą wyobraźnię, zmuszając do tworzenia własnych obrazów i interpretacji przeczytanych treści. W przeciwieństwie do oglądania filmów, gdzie wszystko jest już zwizualizowane, czytanie pozostawia więcej przestrzeni dla indywidualnej interpretacji i kreatywnego myślenia. Książki otwierają przed nami nowe światy i różnorodne postacie, co sprawia, że nasza wyobraźnia jest bardziej aktywna i pomaga nam tworzyć nowe pomysły.  
• Rozwój empatii i inteligencji emocjonalnej: Czytanie pozwala nam wczuć się w sytuację bohaterów literackich, zrozumieć ich emocje i motywacje. Dzięki temu uczymy się rozpoznawać i nazywać emocje, zarówno własne, jak i innych ludzi, co przekłada się na lepsze relacje interpersonalne. Badania pokazują, że czytanie fikcji literackiej, w której musimy bardziej angażować „teorię umysłu”, czyli system pojęć, który umożliwia przewidywanie i wyjaśnianie zachowań innych osób, może wpływać na nasz poziom empatii. 
• Redukcja stresu i poprawa samopoczucia: Czytanie może działać relaksująco i odprężająco, pomagając w radzeniu sobie ze stresem i negatywnymi emocjami. Badania pokazują, że czytanie obniża poziom kortyzolu, hormonu stresu, a także spowalnia bicie serca i obniża ciśnienie krwi. Według naukowców z Sussex University, lektura redukuje stres nawet o 69 procent. Co ciekawe, czytanie książek redukuje stres o 68% bardziej od słuchania muzyki, o 300% bardziej od wyjścia na spacer i aż o 600% bardziej od grania w gry komputerowe.
• Poprawa jakości snu: Czytanie przed snem pozwala się zrelaksować i odstresować, co daje możliwość zapaść w spokojny i głęboki sen. Uspokaja to ciało i umysł po całym dniu, pełnym różnych bodźców. Warto jednak pamiętać, że do czytania w łóżku lepsze są książki tradycyjne lub czytniki z papierem elektronicznym, ponieważ jasne światło ekranu laptopa, tabletu czy telefonu, pobudza i daje sygnał raczej do wstania niż do zamknięcia oczu.  
• Ochrona przed chorobami neurodegeneracyjnymi: Badania sugerują, że regularne czytanie może zmniejszyć ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera i inne choroby neurodegeneracyjne. Aktywność umysłowa związana z czytaniem pomaga w utrzymaniu mózgu w dobrej kondycji i opóźnia procesy starzenia. Angażowanie mózgu do działania poprzez czytanie zmniejsza ryzyko Alzheimera o 2 i pół raza względem tych, którzy nie czytają. Według badań dr. Roberta Freidlanda, ludzie, którzy regularnie oddają się lekturze, grają w gry logiczne albo rozwiązują zagadki, są ponad dwukrotnie mniej narażeni na rozwój chorób otępiennych.  
• Poprawa umiejętności pisania: Choć może się to wydawać zaskakujące, czytanie ma również pozytywny wpływ na nasze umiejętności pisania. Dzięki lekturze książek poznajemy różne style pisania, struktury zdań i sposoby wyrażania myśli, co z kolei przekłada się na lepsze formułowanie własnych tekstów.  
• Lepsze zrozumienie świata: Czytanie książek, zwłaszcza tych o tematyce historycznej, społecznej lub kulturowej, pozwala nam lepiej zrozumieć świat i ludzi. Dzięki lekturom poznajemy różne kultury, zwyczaje i sposoby myślenia, co poszerza nasze horyzonty i uczy tolerancji.  
• Głębsze czytanie a myślenie krytyczne: Badania pokazują, że „głębokie czytanie” literatury, charakteryzujące się intensywnym skupieniem i analizą, aktywuje obszary mózgu odpowiedzialne za myślenie krytyczne, pamięć, empatię, rozwiązywanie problemów i rozumienie innych perspektyw.  
• Rozwój umiejętności społecznych: Neurony lustrzane odgrywają ważną rolę w procesie czytania, pomagając nam zrozumieć i dzielić emocje innych ludzi, co jest kluczowe dla rozwoju empatii. Czytanie pomaga nam w lepszym zrozumieniu sytuacji innych ludzi, ich motywacji i uczuć, co przekłada się na lepsze relacje interpersonalne.  
• Czytanie fikcji a empatia: Badania pokazują, że czytanie fikcji literackiej może poprawić empatię i zrozumienie doświadczeń społecznych. Czytając o różnych postaciach i ich historiach, uczymy się patrzeć na świat z różnych perspektyw i lepiej rozumieć innych ludzi.  
• Czytanie a zdolność do rozpoznawania wyrazów twarzy: Badania pokazują, że czytanie może poprawić naszą zdolność do rozpoznawania wyrazów twarzy i interpretowania emocji. To z kolei przekłada się na lepsze rozumienie innych ludzi i budowanie silniejszych więzi społecznych.  
• Czytanie a zdolność do rozpoznawania odbić lustrzanych: Co ciekawe, badania pokazują, że czytanie może zmniejszyć zdolność do rozpoznawania odbić lustrzanych różnych obiektów. U osób umiejących czytać mózg aktywuje różne obszary dla obiektu i jego lustrzanego odbicia, podczas gdy u małp aktywują się te same neurony.  
• Czytanie a atrakcyjność: Czytanie może uczynić nas bardziej atrakcyjnymi dla innych, ponieważ świadczy o naszej inteligencji i ciekawości świata. Dzięki czytaniu mamy więcej tematów do rozmowy, możemy dzielić się swoimi przemyśleniami i opiniami, co czyni nas ciekawszymi rozmówcami.  
• Czytanie a relacje z innymi: Czytanie pomaga w budowaniu lepszych relacji z innymi ludźmi, ponieważ rozwija empatię, poczucie sprawiedliwości i poszerza zasób słownictwa. Dzięki czytaniu stajemy się bardziej wyrozumiali i łatwiej nam jest zrozumieć perspektywę innych ludzi.  
• Czytanie a samoświadomość i regulacja emocji: Czytanie pomaga nam zrozumieć i zarządzać własnymi emocjami, co prowadzi do lepszej samoświadomości i regulacji emocjonalnej. Dzięki czytaniu uczymy się rozpoznawać sygnały z ciała, identyfikować myśli i uczucia, a także radzić sobie z trudnymi emocjami.  
• Biblioterapia: Biblioterapia to terapia oparta na wykorzystaniu książek w regulacji systemu nerwowego i psychiki człowieka. Czytanie terapeutyczne może pomóc w radzeniu sobie z różnymi problemami emocjonalnymi, takimi jak stres, lęk, depresja czy trauma. Badania pokazują, że terapia w formie wspólnego czytania pomagała uczestnikom w poradzeniu sobie z chronicznym bólem.  
• Czytanie a ograniczenie czasu przed ekranem: W dzisiejszych czasach spędzamy coraz więcej czasu przed ekranami komputerów, tabletów i smartfonów. Czytanie może być zdrowszą alternatywą dla tego typu aktywności, ponieważ nie obciąża wzroku i nie zakłóca snu.  
• Czytanie a analfabetyzm funkcjonalny: Analfabetyzm funkcjonalny to problem, który dotyka znaczną część populacji. Osoby z analfabetyzmem funkcjonalnym mają trudności ze zrozumieniem tekstów pisanych, co utrudnia im funkcjonowanie w społeczeństwie. Czytanie może pomóc w zapobieganiu analfabetyzmowi funkcjonalnemu, ponieważ utrzymuje mózg w ciągłym kontakcie z tekstem.  
• Czytanie a rezerwa poznawcza: Rezerwa poznawcza to zdolność mózgu do dobrego funkcjonowania pomimo uszkodzeń, które mogą wynikać np. z wieku, spożywania alkoholu lub doświadczenia urazu. Czytanie może zwiększyć rezerwę poznawczą, co pomaga w utrzymaniu sprawności umysłowej na starość.

Podsumowując, czytanie to inwestycja w sprawność umysłu na każdym etapie życia. Stymulując neuroplastyczność mózgu, książki poprawiają pamięć, koncentrację i chronią przed chorobami neurodegeneracyjnymi. Bogactwo języka literackiego rozwija słownictwo i umiejętność wyrażania myśli, a zanurzenie się w fikcyjne światy pobudza wyobraźnię i empatię. Lektura to także sposób na relaks, redukcję stresu i poprawę jakości snu. Czytanie poszerza horyzonty, ucząc tolerancji i krytycznego myślenia, a także czyni nas atrakcyjniejszymi rozmówcami. Regularny kontakt z książką to klucz do lepszego zrozumienia siebie i świata, a także do budowania głębszych relacji z innymi.